Wielu z czytelników, którzy sięgają po dzieło Nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusowego według objawień danych św. Małgorzacie Marii i żywot tejże świętej, zapewne spotkało się już wcześniej z osobą autora książki św. bpem Józefem Sebastianem Pelczarem (1842-1924). Pragnąc pogłębić swoją duchowość ukierunkowaną na Serce Boże, stosunkowo łatwo możemy dotrzeć do licznych jego tekstów, które pośrednio lub bezpośrednio dotykają interesującego nas tematu.
1. Sylwetka autora
Święty bp Józef Sebastian Pelczar jest jedną z najwybitniejszych postaci polskiego episkopatu na przełomie XIX i XX wieku, które znacząco zapisały się w rozwoju kultu Najświętszego Serca Jezusowego w naszej Ojczyźnie. Jego olbrzymie doświadczenie duchowe, ogromna wiedza i umiejętność łatwego przekazu treści teologicznych sprawiają, że możemy dzisiaj czerpać pełnymi garściami z dzieł teologicznych, historycznych, czy dotyczących prawa kanonicznego. Ta bogata spuścizna pisarska obejmuje także publikacje podręcznikowe czy formy popularyzatorskie i duszpasterskie, takie jak modlitewniki, listy pasterskie, mowy i kazania.
Autor Nabożeństwa odznacza się szczególną pobożnością do Najświętszej Eucharystii, do Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz do Matki Bożej. Jednym z wyrazów jego wyjątkowej miłości do Bożego Serca jest założone w 1894 roku w Krakowie Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, któremu za cel stawia szerzenie Królestwa miłości Serca Jezusowego.
Jako biskup przemyski, a wcześniej profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, św. bp Józef Sebastian żywo interesuje się zagadnieniem rozwoju wiary i pogłębieniem życia duchowego Ludu Bożego. Pan Bóg obdarza go wybitnymi talentami, które stara się wykorzystać jak najlepiej, służąc innym w sposób bezinteresowny. Oprócz działalności naukowej chętnie oddaje się pracy charytatywnej i działalności społecznej. Propaguje ideę tworzenia czytelni i wypożyczalni książek, stara się, by każdy mógł zostać otoczony właściwą opieką duchową i moralną.
Otrzymujemy do rąk odnowione wydanie dzieła Nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusowego według objawień danych św. Małgorzacie Marii i żywot tejże świętej. Dzieje się to w roku, w którym w Kościele powszechnym obchodzimy 250. rocznicę ustanowienia liturgicznego święta Najświętszego Serca Jezusowego. To owoc starań polskich biskupów, którzy w 1765 roku, dzięki memoriałowi skierowanemu do Stolicy Apostolskiej, uzyskują pierwsze zatwierdzenie święta Najświętszego Serca Jezusowego wraz z formularzem mszy świętej i oficjum dla Kościoła w Polsce i dla Arcybractwa Najświętszego Serca Jezusowego w Rzymie. Ufam, że lektura Nabożeństwa w każdym z czytelników odnowi żywe pragnienie odwzajemnienia miłości, której pełnię dostrzegamy w Najświętszym Sercu Zbawiciela.
2. Struktura dzieła
Dzieło zostało podzielone na dwie części, które wyraźnie oddziela osoba św. Małgorzaty Marii Alacoque. Pozornie wydaje się, że autor koncentruje się jedynie na wymiarze historycznym kultu Najświętszego Serca Jezusowego, ujmując go w dwie ramy: rozwój nabożeństwa do zakończenia życia św. Małgorzaty Marii Alacoque i jego kontynuacja po jej śmierci. Jednak znacznie większy akcent kładzie on na takie ułożenie treści, które pobudzi czytelnika do osobistych przemyśleń i podjęcia konkretnych decyzji dotyczących własnej relacji miłości do Najświętszego Serca Jezusowego. Ten styl wypowiedzi i przedstawiania faktów historycznych zauważamy nie tylko w drugiej części, w której przeważa zestawienie różnorodnych form kultu Bożego Serca, ale także w pierwszej, gdzie odnajdujemy wyjątkowo szczegółową historię tego kultu.
Tym, co zasługuje na naszą uwagę, jest podkreślenie korzeni biblijnych kultu Najświętszego Serca Jezusowego. Dwa pierwsze rozdziały podkreślają ten aspekt w odniesieniu do życia i działalności Zbawiciela. Następnie autor przechodzi przez kolejne wieki, aby na dłużej zatrzymać się na tym, co stanowi trzon całego dzieła, mianowicie na życiu i przesłaniu św. Małgorzaty Marii Alacoque. W kolejnych jedenastu rozdziałach ujmuje drogę jej rozwoju duchowego pod szczególnym kierownictwem Boskiego Serca Jezusa. Wczytując się w te treści, możemy doświadczać dyskretnego i silnego jednocześnie prowadzenia Mistrza, które wzbudza w czytelniku nie tylko podziw i uznanie dla świętej, lecz przeradza się powoli w delikatne wezwanie serca pociągniętego przez objawiającą się Miłość.
Chociaż pierwszy rozdział drugiej części dzieła skrótowo omawia historię kultu po śmierci św. Małgorzaty Marii, reminiscencje historyczne odnajdujemy również w kolejnych rozdziałach, które zaczynają mieć wymiar typowo pastoralny i duchowy. Autor omawia w nich wszystkie najważniejsze formy kultu Najświętszego Serca Jezusowego, dodając zachętę i inspirując do jego pielęgnowania we własnym życiu.
3. Historia, która się tworzy
Święty bp Józef Sebastian Pelczar kończy swój historyczny opis rozwoju kultu Bożego Serca na osobie papieża Leona XIII. Omawiając temat poświęcenia się Najświętszemu Sercu Jezusa, w sposób skondensowany wspomina jednak jeszcze o historii kultu z początków XX wieku i zasługach Piusa X oraz Benedykta XV. Spróbujmy więc dopisać choćby te wydarzenia, które wpisały się złotymi głoskami w tworzącą się historię kultu Najświętszego Serca Jezusowego.
W rok po śmierci św. bpa Józefa Sebastiana papież Pius XI ogłasza encyklikę Quasprimas, w której ustanawia uroczystość Chrystusa Króla jako święto publicznego poświęcenia się Boskiemu Sercu Jezusa. Poleca również, by w czasie tej uroczystości odmawiać akt poświęcenia przypisany na święto Bożego Serca. W innej encyklice, Miserentissimus Redemptor z 1928 r., rozwija temat wynagrodzenia i zadośćuczynienia Najświętszemu Sercu Jezusa. Odwołując się do objawień danych św. Małgorzacie Marii Alacoque, cytuje słowa Jezusa, w których uskarża się On na niewdzięczność i zapomnienie od ludzi, polecając jednocześnie praktyki wynagradzające: komunię świętą i godzinę świętą. Ten sam papież zachęca ponadto do odmawiania aktu wynagrodzenia Bożemu Sercu w celu zadośćuczynienia za grzechy. Podkreśla, że wynagrodzenie jest obowiązkiem wszystkich chrześcijan, a kult Bożego Serca uważa za streszczenie wiary chrześcijańskiej.
Już na początku swojego pontyfikatu papież Pius XII ogłasza encyklikę Summipontificatus, w której daje dowód swojej pobożności względem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Przypomina w niej także wielkie dzieło swego poprzednika Piusa XI, który powodowany miłością do Bożego Serca pragnął rozszerzyć Jego panowanie na wszystkich ludzi. W encyklice Mediator Dei Pius XII zwraca uwagę na jedność, jaka zachodzi pomiędzy kultem Serca Jezusa a liturgią. Podkreśla znaczenie głębokiego przeżywania Eucharystii, przedłużonego dziękczynienia po przyjęciu Komunii Świętej oraz pobożnego odprawiania adoracji Najświętszego Sakramentu. Zauważa, że te wymiary pobożności eucharystycznej są ściśle związane z kultem i pobożnością Najświętszego Serca Jezusowego.
O nowym spojrzeniu na kult Najświętszego Serca Jezusowego możemy mówić wraz z pojawieniem się encykliki Piusa XII Haurietis aquas z 1956 roku. Jest ona wspaniałą syntezę kultu Bożego Serca, który od tej pory zostaje włączony w całość chrześcijańskiego orędzia. Jego bazą jest objawienie zawarte w Starym i Nowym Testamencie, które zostało rozwinięte przez Tradycję Kościoła. W dokumencie tym papież przypomina także świętych, którzy oddawali cześć Sercu Jezusowemu, wśród których wyróżnia się święta Małgorzata Maria.
W rozwoju kultu Bożego Serca swoje zasługi ma również papież Paweł VI. W roku 1965 ogłasza on dwa listy: Investigabilesdivitias Christi oraz Disertiinterpretes. W pierwszym z nich wyjaśnia wątpliwości niektórych teologów odnośnie do możliwości pogodzenia czci Bożego Serca z odnową liturgiczną. Kult Bożego Serca nazywa w nim „znamienitą i wypróbowaną formą pobożności”, która zgodnie z zaleceniami soboru stanowi „najbardziej odpowiedni sposób uczczenia Chrystusa”. Drugi list kieruje do przełożonych generalnych zgromadzeń zakonnych mających w sposób szczególny zajmować się kultem Serca Jezusowego: Zgromadzenia Najświętszych Serc Jezusa i Maryi oraz Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu Ołtarza, Misjonarzy Najświętszych Serc Jezusa i Maryi, Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego, Zgromadzenia Jezusa i Maryi (eudyści) oraz Towarzystwa Jezusowego. W liście zachęca do szerzenia kultu Serca Jezusowego i wskazuje na jego konieczność.
Bogactwo nauczania św. Jana Pawła II dotyczącego Najświętszego Serca Jezusa przerasta swym zakresem wszystkie dotychczasowe wypowiedzi Magisterium Kościoła. Jedną z nici przewodnich jego nauczania stanowi relacja, jaka zachodzi pomiędzy sprawiedliwością a miłosierdziem, którą odnajdujemy w encyklikach Redemptor hominis i Dives in misericordia. Na uwagę zasługuje List o Najświętszym Sercu z okazji 300-letniej rocznicy śmierci św. Małgorzaty Marii Alacoque, a także rozważania o Litanii do Najświętszego Serca Pana Jezusa wygłaszane przy okazji modlitwy Anioł Pański w latach 1985, 1986 i 1989. Troska o rozwój nabożeństwa do Bożego Serca wyraża się między innymi podczas pielgrzymki do grobu św. Małgorzaty Marii w Paray-le-Monial w 1986 r. oraz w czasie kanonizacji o. Klaudiusza la Colombière w 1992 roku. Warto zauważyć także List do ordynariusza Lyonu z okazji stulecia poświęcenia ludzkości Najświętszemu Sercu Pana Jezusa z 4 czerwca 1999 r. oraz Orędzie na stulecie poświęcenia ludzkości Najświętszemu Sercu Pana Jezusa z 11 czerwca 1999 roku. W swoim nauczaniu św. Jan Paweł II jawi się jako człowiek, który całym swoim życiem jest zjednoczony z Bożym Sercem, dzięki czemu może realizować głębię swojej miłości do człowieka.
Troska o rozszerzenie kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa nie ustaje także w nauczaniu Magisterium Kościoła w XXI wieku. Wiele wypowiedzi Benedykta XVI nawiązuje do Bożego Serca, upatrując w Nim źródło duchowości chrześcijańskiej. Najbardziej wymowne dokumenty tego pontyfikatu dotyczące tej tematyki to encyklika Deus caritas est oraz List z okazji 50-lecia Encykliki „Haurietis aquas” Piusa XII skierowany w 2006 r. do jezuitów. Papież postrzega kult Najświętszego Serca jako „fundament, dzięki któremu możemy stawać się osobami zdolnymi do miłości i oddania”.
Także papież Franciszek wskazuje na Serce Jezusa, jako na „realny symbol, który wyraża źródło, z którego wytrysnęło zbawienie dla całej ludzkości”. W swoim nauczaniu odwołuje się do biblijnych podstaw kultu. W ten sposób stara się pokazać miłość Chrystusa, który nie tylko wskazuje na swoje Serce, zachęcając do naśladowania Jego cnót: pokory i cichości, ale także sam daje niezliczone przykłady oddania i miłości ukierunkowanej na dobro i szczęście człowieka.
4. Wnikliwy obserwator życia duchowego
W drugiej części Nabożeństwa możemy zwrócić szczególną uwagę na wyjątkową pedagogię, z jaką autor stara się przekazać podawane treści. Święty bp Józef Sebastian Pelczar jest wnikliwym obserwatorem duszy człowieka. Jego doświadczenie życia duchowego owocuje głęboką wrażliwością na działanie łaski Bożej. Stara się być uległy Bożym natchnieniom, zwłaszcza tym, które zapalają duszę do większej miłości Boga. To dlatego dostrzegamy w nim ten wyjątkowy rys miłości do Najświętszego Serca Jezusowego. Właśnie w Sercu Jezusa widzi on wzór dla miłości i świętości każdego człowieka, bez względu na jego pochodzenie, powołanie czy aktualną sytuację życiową. Doskonale jest to widoczne w opisie różnorodnych form kultu Najświętszego Serca Jezusowego. Oprócz szczegółowych wyjaśnień, zawsze stara się dołączyć rady, w których każdy z czytelników może odnaleźć siebie samego w sytuacji, w jakiej się w danej chwili znajduje.
W radach, które otrzymujemy od św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara zauważamy głębokie zatroskanie o człowieka a zarazem ogromną delikatność. Zamiast stosować przynaglenia i ojcowskie nakazy, autor stara się dotrzeć do serca grzeszników poprzez delikatne sugestie wraz z zachętą do naśladowania samego Zbawiciela i świętych. Ta metoda wychowawcza przynosi bez wątpienia o wiele większe owoce świętości, czyniąc z wyznawców Chrystusa nie tyle niewolników, co synów oddanych miłości najlepszego Ojca. Pierwszym z tych synów jest sam autor dzieła, który z głęboką czcią i oddaniem zarówno w życiu osobistym, jak też przez pasterską posługę staje się wspaniałym wzorem czciciela Bożego Serca.
5. Ujęcie praktyczne kultu
Kolejne rozdziały drugiej części Nabożeństwa ukazują nam zmysł praktyczny i duszpasterski autora. Teologia Najświętszego Serca Jezusowego, którą pragnie zaszczepić w umysły swoich czytelników, zostaje przekazana jednocześnie w sposób praktyczny i przystępny.
Zastanawiając się nad miłością Najświętszego Serca Jezusowego ku ludziom i nad odpowiedzią z ich strony, św. bp Józef Sebastian Pelczar stara się ukazać etapy życia Jezusa. Zwraca w nich uwagę przede wszystkim na poszczególne cnoty Zbawiciela, które można naśladować w codziennym życiu. Zachęca do oddania się Bogu w pełni, co według niego jest wyrazem najwyższej czci ku Najświętszemu Sercu Jezusa. Opisując temat naśladowania Bożego Serca używa licznych przykładów z życia codziennego, dzięki czemu opis ten staje się żywy i pełen ekspresji. Zachowuje jednak stałą kontrolę treści, aby nie zagubić tego, co pragnie przekazać. Cały wykład autora zmierza ku zasadniczemu celowi, by zachęcić człowieka do prawdziwego zjednoczenia się z Bożym Sercem, czego wyrazem będzie jedność uczuć, modlitw, czynów i cierpień.
6. Zakończenie
Dzieło św. Józefa Sebastiana Pelczara pt. Nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusowego według objawień danych św. Małgorzacie Marii i żywot tejże świętej stanowi przykład piśmiennictwa religijnego, które nie tylko przybliża czytelnikom określoną tematykę, ale tak zapala ich serce, że pragną odtąd postępować za wskazaniami, jakie odnajdują na poszczególnych jego stronicach.
Czego możemy się więc nauczyć od tego wyjątkowego mistrza życia duchowego, jakim jest św. bp Józef Sebastian? Przede wszystkim zostajemy pociągnięci jego przykładem głębokiego miłowania Boga. Odkrywamy tutaj człowieka, który swoimi słowami zaświadcza o stanie własnej duszy, która wciąż wyrywa się ku Bogu, odkrywając dzień po dniu nowe dowody Jego miłości. Oprócz solidnej wiedzy historycznej i teologicznej, otrzymujemy nade wszystko wzór do naśladowania. Przesiąkamy stylem jego odniesienia do Boga, który w Sercu Jezusa staje się dla Niego najbliższym przyjacielem i powiernikiem. Warto docenić przykład jego zawierzenia Boskiemu Sercu Zbawiciela, zwłaszcza że odnowione wydanie Nabożeństwa otrzymujemy w roku, w którym przypada 250. rocznica ustanowienia liturgicznego święta Najświętszego Serca Jezusowego.
Życzymy wszystkim czytelnikom, aby otwierając swoje serce na treści przekazane przez św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara, zapałali jeszcze głębszą miłością do Boga, pragnieniem zawierzenia Mu siebie i odwzajemnienia miłości, jaką odkryją w swoim sercu. W ten sposób lektura duchowa, jaką otrzymujemy, będzie wciąż żywą inspiracją dla serc, których wzorem jest Najświętsze Serce Jezusa.
orcid.org/0000-0001-5408-0809