Wprowadzenie

Bóg, stwarzając człowieka „na swój obraz i podobieństwo” (por. Rdz 1,26), obdarza go łaską dziecięctwa Bożego i powołuje go do uczestnictwa w naturze Bożej (por. Ef 1,5-6)[1]. To powołanie zawiera w sobie powołanie szczegółowe, które podobnie jak ogólne powołanie do świętości, wymaga dyspozycji wewnętrznych, uzdalniających osobę do moralnie dobrego działania. Stałe nastawienie moralne określamy mianem cnoty (łac. virtus; gr. areté), która jest „habitualną i trwałą dyspozycją do czynienia dobra. Pozwala ona osobie nie tylko wypełniać dobre czyny, ale też dawać z siebie to, co najlepsze”[2]. Do cnót teologalnych, które uzdalniają człowieka do uczestnictwa w naturze Bożej oraz do życia zjednoczenia z Trójcą Przenajświętszą należą wiara, nadzieja i miłość. W sposób bezpośredni odnoszą się one do Boga, który jest ich początkiem, motywem i przedmiotem oraz stanowią podstawę nadprzyrodzonego życia moralnego chrześcijanina, którego celem jest zjednoczenie z Bogiem. Cnota wiary jest nadprzyrodzoną zdolnością, dzięki której możemy wierzyć w Boga i w to wszystko, co On objawia, a co Kościół podaje do wierzenia. Dzięki cnocie wiary, człowiek może odkryć Bożą prawdę, przyjąć ją w sposób intelektualny i wolitywny, ponieważ Bóg jest samą prawdą[3].

Przyjęcie łaski wiary wymaga od człowieka pokory i dyspozycyjności. To zaś skutkuje posłuszeństwem wobec wiary. Podstawą dla postawy posłuszeństwa jest wsłuchiwanie się w głos Boga oraz dialogiczna relacja ze Stwórcą, który przemawia do człowieka i pragnie być usłyszany. Dialog ten prowadzi do komunii i do wzrostu cnót nadziei i miłości. Pojawiające się nowe zadania i Boże propozycje, człowiek odczytuje w duchu wiary i z ufnością zawierza się Stwórcy, który sam zaczyna go prowadzić dzięki uległości w wierze. Wzorem takiej postawy dla osób konsekrowanych jest choćby Abraham, który słysząc z ust Boga słowa: „Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę” (Rdz 12,1), okazuje swoją dyspozycyjność i z ufnością, pomimo wielu niewiadomych, wątpliwości i rozterek, ufa Bogu bezgranicznie i pozwala się prowadzić[4].

Celem tego artykułu jest ukazanie roli wiary w wyborze i realizacji powołania zakonnego. Cnota wiary jest podstawowym darem, dzięki któremu człowiek jest zdolny rozeznać pragnienie Boga i Jego łaskę do naśladowania konsekracji Jezusa Chrystusa oraz podążać Jego śladami we wspólnocie osób konsekrowanych. Szczególna rola wiary zostanie ukazana w odniesieniu do podstaw powołania zakonnego oraz do jego realizacji, w której ukazane zostaną elementy takie jak: konsekracja, życie wspólnotowe oraz wierność charyzmatowi instytutu.

1. Wiara podstawą powołania zakonnego

Pomimo częstej obecnie, zwłaszcza wśród ludzi młodych, deklaracji braku wierzenia w cokolwiek, każdy człowiek – jak zauważa ks. Marek Dziewiecki – w najważniejszych sprawach życiowych kieruje się wiarą. Nie wszyscy jednak kierują się wiarą religijną. Wiara wpływa na system wartości człowieka, jego zasady moralne i sumienie. Dojrzała wiara jest wiarą racjonalną, poszukującą zrozumienia i uzasadnienia, ponieważ jest ona darem Boga i jest oparta na samoobjawieniu się Boga, który w Jezusie Chrystusie – swoim Synu – objawia nam swoją mądrość i miłość. W przeciwnym razie możemy mówić o wierze niedojrzałej, którą cechuje tendencja do naiwności, magii czy przesądów. Wiara wpływa na nasze odniesienie do Boga i do drugiego człowieka, pozwala nam doświadczyć miłości Stwórcy i tego, że każdy został stworzony przez Niego z miłości i dla miłości. Doświadczenie tej miłości, która jest łaską wlaną w serce człowieka za sprawą Ducha Świętego (por. Rz 5,5), prowadzi do życia pełnią chrześcijaństwa, otwiera na doświadczenie Absolutu[5]. Bez wiary nie jest możliwe odkrycie powołania do szczególnej służby Bożej w kapłaństwie i w życiu zakonnym.

Konsekracja zakonna w całej swojej istocie zasadza się na wierze i zmierza do naśladowania Tego, który pierwszy konsekrował się Ojcu przyjmując formę życia czystego, ubogiego i posłusznego[6]. Realizacja powołania do życia zakonnego i charyzmatu instytutu wiąże się więc nierozerwalnie z koniecznością pielęgnacji daru wiary otrzymanej od Boga. Wiara jest konieczna, by na życie konsekrowane patrzeć nie z punktu widzenia społecznego (roli społecznej) czy statystycznego, ale by móc dostrzec i zrozumieć wymiar ofiarniczy konsekracji zakonnej. Osoby konsekrowane Bogu są wezwane do tego, by naśladować sposób i formę życia, jaką obrał Syn Boży[7]. Jego słowa: „Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje” (Mt 16,24) odczytują one jako zachętę do ścisłego naśladowania Mistrza poprzez profesję rad ewangelicznych czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. Jak życie Jezusa dzięki mocy Ducha Świętego staje się doskonałą ofiarą za zbawienie świata[8], tak konsekracja zakonna dzięki uświęcającej mocy Ducha Bożego, pozwala grzesznemu człowiekowi coraz bardziej upodabniać się do Chrystusa, stając się przez to ofiarą miłą Bogu. Przypomina o tym II Sobór Watykański: „W tak wielkiej zaś różnorodności darów ci wszyscy, co są wzywani przez Boga do praktykowania rad ewangelicznych i wiernie według nich żyją, w szczególny sposób poświęcają się Panu, który będąc dziewiczy i ubogi (por. Mt 8,20; Łk 9,58), przez posłuszeństwo aż do śmierci krzyżowej (por. Flp 2,8) odkupił i uświęcił ludzi. W ten sposób przynagleni miłością, którą Duch Święty rozlał w ich sercach (por. Rz 5,5), coraz bardziej żyją dla Chrystusa i dla Jego Ciała, którym jest Kościół (por. Kol 1,24). Dlatego z im większą gorliwością łączą się z Chrystusem przez takie ofiarowanie siebie samych, które obejmuje całe życie, tym bujniejsze staje się życie Kościoła, a jego praca apostolska tym dorodniejsze wydaje plony”[9].

2. Rola wiary w realizacji powołania

Realizację powołania do życia konsekracją zakonną możemy nazwać dynamicznym aktem wiary. Jak wyjaśnia św. Jan Paweł II, dzięki relacji jednoczącej i „upodabniającej” do tajemnicy Chrystusa, życie konsekrowane „wyraża uznanie i podziw dla wzniosłego piękna Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego i z radością świadczy o Jego miłościwej łaskawości wobec każdej ludzkiej istoty”[10] stając się confessio Trinitatis[11]. W realizacji powołania zakonnego, które „staje się misją, tak jak było nią całe życie Jezusa”[12] możemy za Janem Pawłem II wyróżnić trzy elementy posłannictwa osób konsekrowanych, w których szczególne uwypukla się konieczność życia łaską wiary. Należą do nich: konsekracja, życie we wspólnocie oraz charyzmat – specyficzna misja instytutu lub wspólnoty.

Wiara stanowi podstawę konsekracji zakonnej. Odpowiedź zakonnika na Boże powołanie wymaga wiary w Boga i oznacza akceptację Bożego wezwania. Zgadzając się na powołanie, osoba konsekrowana czyni to w duchu wiary w Boga i potwierdza, że pokłada w Nim swoją nadzieję. Samo całkowite ofiarowanie się Bogu w akcie konsekracji zakonnej „całym sercem, całą duszą i ze wszystkich sił” (Pwt 6,5) oznacza prawdziwy sens tego ofiarowania się Bogu[13]. Akt konsekracji zakonnej, jak przypomina nam Dekret Lumen gentium jest pogłębieniem pierwotnej konsekracji chrzcielnej[14]. Życie konsekrowane zakłada więc bezwzględnie życie wiarą, zakorzenienie w Bogu. Bez wiary nie ma konsekracji zakonnej, a obrany styl życia, który winien być naśladowaniem stylu życia Syna Bożego, staje się karykaturą i wykrzywieniem łaski powołania. W tym kontekście jest jasne, że wiara jest fundamentalnym wyborem dla osób konsekrowanych. W jej centrum staje wcielony Syn Boży, Jezus Chrystus, który jest pierwszym konsekrowanym[15]. On jest Tym, którego „Ojciec poświęcił [konsekrował] i posłał na świat (J 10,36). Wiara pozwala przyjąć, że konsekracja Jednorodzonego Syna Bożego zrodziła się w wewnętrznym życiu Trójcy Przenajświętszej i prowadzi do odsłonięcia misterium Boga, który pragnie, aby wszyscy byli zbawieni[16].

Akt wiary, jakim jest konsekracja zakonna, jest aktem fundamentalnym, bez którego nie ma pełnego oddania ani perspektywy na wierność powołaniu. Ostatecznie bowiem, sam Bóg nadaje sens tej formie życia, On również towarzyszy człowiekowi ze swoją łaską, bez której nie jest on w stanie wypełnić tego, co sam ślubował[17].

Fundament konsekracji zakonnej określony jest w regule zakonnej[18] bądź w konstytucjach[19] instytutu, które będąc zatwierdzone przez Kościół, regulują życie i organizację danej wspólnoty zakonnej. Znamienną rolę wiary w realizacji życia zakonnego możemy dostrzec zwłaszcza w wymiarze życia ślubami zakonnymi[20]. Decyzja o wejściu na drogę konsekracji wiąże się ze złożeniem ślubów zakonnych czystości, ubóstwa i posłuszeństwa oraz podjęciu życia we wspólnocie. Zrozumienie istoty konsekracji poprzez śluby zakonne jest możliwe jedynie w duchu wiary[21]. Sam Chrystus mówi swoim uczniom, że wezwanie do radykalnego życia radami ewangelicznymi jest specjalnym darem Bożym, którego nie wszyscy są w stanie pojąć i zaakceptować, ale jedynie ci, którym jest to dane (por. Mt 19,11). Decyzja o naśladowaniu Jezusa ubogiego, posłusznego i czystego nie jest możliwa bez daru wiary w to, że to On sam obdarza człowieka odpowiednimi darami do wiernego kroczenia za Nim, pomimo swojej słabości. Dotyczy to wszystkich ślubów zakonnych, które bez wiary wydają się niepotrzebne i przeszkadzające. Szczególnie jasno konieczność cnoty wiary jest widoczna w realizacji ślubu posłuszeństwa, który odwołuje się również do relacji międzyludzkich. Wiara jest tu niezbędna do tego, by w prawnie ustanowionych przełożonych dostrzec reprezentanta Boga, który posługuje się ludźmi, aby ich prowadzić do zbawienia[22]. „Wynika stąd również owa zakonna uległość, jaką w duchu wiary osoby konsekrowane okazują swoim prawowitym przełożonym, zastępującym Boga”[23]. Brak wiary staje się często przyczyną przeżywanych trudności w realizacji ślubu posłuszeństwa[24] i w zrozumieniu jego teologicznego odniesienia do ludzkiej wolności[25].

Istotnym zadaniem osób konsekrowanych jest confessio Trinitatis. Dzięki przyjęciu Boga, zakonnicy mogą stać się Jego wyznawcami. Osoba konsekrowana „zachowując dziewictwo, przyjmuje do swego serca dziewiczą miłość Chrystusa i wyznaje Go wobec świata [...]; naśladując Jego ubóstwo, wyznaje Syna, który wszystko otrzymuje od Ojca i z miłością wszystko Mu oddaje [...]; włączając się w tajemnicę Jego synowskiego posłuszeństwa, wyznaje Chrystusa jako nieskończenie umiłowanego i miłującego, jako Tego, który ma upodobanie jedynie w woli Ojca”[26].

Akceptacja wspólnoty uczniów, którzy tworzą jedną rodzinę zakonną osób powołanych przez Chrystusa do życia w jednym charyzmacie, jest możliwa jedynie w duchu wiary. Bez niej niejednokrotnie różnorodność osób, charakterów, czy też wizji świata, stałaby się raczej przeszkodą do wspólnego podążania za Chrystusem. Wspólnota osób konsekrowanych, starając się żyć w Chrystusie jako „jeden duch i jedno serce” (por. Dz 4,32) staje się wymownym wyznaniem wiary trynitarnej. „Wyznaje Ojca, który pragnie połączyć wszystkich ludzi w jedną rodzinę; wyznaje Wcielonego Syna, który gromadzi odkupionych w jedności, wskazując im drogę swoim przykładem, modlitwą, słowami, a nade wszystko swoją śmiercią, to ona bowiem jest źródłem pojednania dla podzielonej i rozproszonej ludzkości; wyznaje Ducha Świętego jako zasadę jedności w Kościele, w którym On nieustannie powołuje do istnienia duchowe rodziny i braterskie wspólnoty”[27].

Dzięki wierze osób konsekrowanych tworzących jedną wspólnotę, jest możliwe tworzenie nowego typu solidarności, której wzorem jest Trójca, z którą jedność pozwala przemieniać ludzkie relacje ukazując ludziom piękno braterskiej komunii. „Osoby konsekrowane bowiem żyją „dla” Boga i „z” Boga i właśnie dlatego mogą świadczyć o mocy łaski, która przynosi pojednanie i niszczy mechanizmy przeciwne jedności, obecne w sercu człowieka i w relacjach społecznych”[28]. Wspólnota zakonna rodzi się z komunii osób dzielących się wzajemnie darami Ducha Świętego i wiarą. Poprzez wspólne doświadczenie jedności z Chrystusem, który je powołuje do życia jednym charyzmatem i w jednej misji, mogą one w praktyce wspólnego apostolatu wyznawać wiarę z łatwością i w prostocie, dzieląc się doświadczeniem komunii[29].

Rola wiary uwidacznia się także w przyjęciu w duchu posłuszeństwa Bogu specjalnego zadania, jakie składa On w ręce wspólnoty za pośrednictwem charyzmatu założycielskiego[30]. Jego praktyczna realizacja wyraża się w jedności działania, która powinna być wierna powierzonej misji, dzięki której charyzmat wspólnoty zakonnej staje się ubogaceniem dla wspólnoty Kościoła. Jedność działania pod przewodnictwem przełożonych jest oznaką braterskiej komunii i wierności Bogu, który rozdziela charyzmaty w Kościele[31]. Charyzmat instytutu wyraża się również we właściwym sobie stylu duchowości i formacji, która czerpie zarówno z ożywiającej łaski sakramentów, jak też z charakterystycznych darów udzielonych dzięki łasce założycielskiej[32].

Wejście w proces formacji zakonnej wymaga kierowania się cnotą wiary. Jak zauważa Teresa Paszkowska, proces ten polega na modyfikowaniu osobowości przez wiarę i w wierze[33] oraz ukazywaniu, że Syn Boży jest „eschatologicznym celem, ku któremu wszystko zmierza”[34]. Wbrew szerokiej praktyce, formacja zakonna powinna mieć nie antropologiczny, ale teologiczny punkt wyjścia. Poprzez formację zakonną osoba konsekrowana winna poddać Chrystusowi całą swą egzystencję – upodobniając się do Niego – przez totalny wysiłek udoskonalenia[35]. „Wysiłek ten obejmuje oczyszczenie z deformacji oraz otwartość na oświecenie skutkujące nabywaniem formy właściwej. Nie można pomijać faktu, że prócz osobowości «prywatnej», osoba formowana posiada już «osobowość eklezjalną»”[36]. Ten, kto wstępuje do instytutu życia konsekrowanego żyje «wedle zobowiązań wynikających ze chrztu»[37], a przyjmując aktem wiary powołanie do konsekracji swojego życia zgadza się na to, by w ramach formacji początkowej i w późniejszych fazach dokonało się w nim owo pogłębienie doświadczenia Boga, który go powołuje[38]. Jedynie dzięki rozwojowi wiary osoba konsekrowana świadomie i z zaangażowaniem kontynuuje również formację podstawową, która przeobraża się z biegiem czasu w formację ciągłą. Jej owocem jest wzrost wiary, umocnienie w powołaniu, gorliwość apostolska i miłość braterska[39].

Osoby konsekrowane są wezwane do wierności wobec własnej konsekracji według otrzymanego charyzmatu. Zwłaszcza we współczesnym świecie stanowi to pewne wyzwanie, które jest jednak możliwe do realizacji dzięki wierze[40]. By to mogło się zrealizować konieczne jest ustalenie kryteriów, którymi należy się kierować przy podejmowaniu decyzji dotyczących osób czy prowadzonych dzieł. W tym względzie istotne jest pytanie o to, czy decyzje te służą pogłębieniu jedności i tworzeniu komunii. Obok kryterium jedności ważnym jest również kryterium epoki, które każe być wyczulonym na znaki czasu, czego skutkiem jest zaangażowanie w dzieło misji i ewangelizacji Kościoła w duchu założyciela instytutu[41].

Zakończenie

Wiara stanowi podstawę relacji człowieka z Bogiem, tym bardziej zaś dar wiary jest niezbędny do tego, by człowiek mógł rozeznać swoje powołanie i zaakceptować wezwanie do szczególnej konsekracji zakonnej, której bazą jest konsekracja chrzcielna. Dar wiary, jaki wiąże się z niezasłużonym obdarowaniem ze strony Boga, nie zniewala jednak człowieka do przyjmowania go w sposób determinujący, ale uzdalnia go do słuchania Boga objawiającego mu siebie i zapraszającego do przyjaźni i komunii. Bóg obdarza człowieka swoją łaską prowadząc go drogą powołania do pełni dojrzałości ludzkiej i duchowej. Staje się to możliwe dzięki przyjęciu darów Ducha Świętego, który jest źródłem uświęcenia i dojrzałości człowieka. Jeśli jednak tej wiary zabraknie, niemożliwe jest rozeznanie duchowe ani wybór powołania do służby Bogu[42]. Gdy wiara osłabnie lub zostanie utracona, życie zakonne stanie się nieznośnym wypełnianiem niezrozumiałych już i ciążących wymagań, bądź też przemieni się w cyniczną negację wartości wcześniej uznawanych za Boży dar.

W celu uniknięcia niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą kryzys wiary należy przedsięwziąć stanowcze kroki, które uchronią osoby konsekrowane przed jego konsekwencjami. Są to przede wszystkim troska o wierność modlitwie, skutkująca rozwojem relacji z Oblubieńcem oraz dbałość o umocnienie powołania[43]. Troska o wiarę ustawia człowieka w perspektywie pragnień Boga i prowadzi do przemiany serca, do nawrócenia. Dbałość o własne powołanie, zarówno w wymiarze osobistym jak i wspólnotowym, pozwala spoglądać z nadzieją w przyszłość i unikać wszystkiego, co jest z nim przeciwne. Osoba konsekrowana żyje wówczas życiem zakorzenionym w wierze, a swoją ufność pokłada w Tym, któremu zawierzyła.

Bibliografia

Boni A., Professione religiosa. 1. Dimensione teologica, w: Dizionario teologico della vita consacrata, red. A. A. Rodríguez, J. M. Canals Casas, Milano 1994, s. 1327-1356.

Bramorski J., Cnoty teologalne w życiu moralnym chrześcijanina, „Studia Gdańskie” 23 (2008), s. 31-75.

Daniluk M., Konstytucje zakonne, w: Encyklopedia katolicka. T. 9, red. B. Migut, Lublin 2002, kol. 734-735.

Dziewiecki M., Wiara podstawą powołania, „Zeszyty Formacji Katechetów” 1 (2013), s. 53-56.

Fernández Sanz G., Fede, w: Dizionario teologico della vita consacrata, red. A. A. Rodríguez, J. M. Canals Casas, Milano 1994, s. 723-737.

Gołąb M., Czy zakony są jeszcze Kościołowi potrzebne? Duchowość eklezjalna życia konsekrowanego, Kraków 2003.

Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy odkupienia Redemptionis donum, Rzym 1984.

Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Vita consecrata, Rzym 1996.

Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 2002.

Kiciński J., Posłuszeństwo drogą duchowej wolności, w: Droga rad ewangelicznych. Program formacji ciągłej na 2011 rok, red. J. Wełna, Kraków 2011, s. 62-71.

Kiciński J., Sztuka przeżywania rad ewangelicznych. Życie sakramentalne, w: Droga rad ewangelicznych. Program formacji ciągłej na 2011 rok, red. J. Wełna, Kraków 2011, s. 44-61.

Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja Potissimum institutioni, Rzym 1990.

Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja o życiu braterskim we wspólnocie Congregavit nos in unum Christi amor, Rzym 1994.

Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja Faciem tuam, Domine, requiram. Posługa władzy i posłuszeństwo, Rzym 2008.

Pagacz M., Życie konsekrowane w służbie poszukiwania sensu według Benedykta XVI, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 1(29) (2021), s. 323-344.

Paszkowska T., Misterium życia konsekrowanego – wyzwania i nadzieje naszych czasów, „Rocznik Teologii Katolickiej” 1(14) (2015), s. 141-158.

Paszkowska T., Życie konsekrowane – dynamiczny akt wiary i confessio Trinitatis, „Roczniki Teologii Duchowości” 4(59) (2012), s. 75-95.

Poleszak L., Niektóre aktualne wyzwania dla życia zakonnego, „Sympozjum” 1(34) (2018), s. 73-87.

Poleszak L., Wspólnota zakonna w świecie indywidualistów, „Via Consecrata” 9(96) (2006), s. 24-27.

Poleszak L., Źródła odnowy życia konsekrowanego, „Sympozjum” 2(37) (2019), s. 235-250.

II Sobór Watykański, Dekret o przystosowanej do współczesności odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, Rzym 1965.

II Sobór Watykański, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, Rzym 1964.

Szewczul B., Definicja prawno-teologiczna życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych, „Prawo kanoniczne” 59 (2016) nr 1, s. 19-42.

Vanhoye A., Bóg tak umiłował świat. Lectio divina do ofiary Chrystusa, Kielce 2005.

Wroceński J., Aspekt prawny posługi przełożonego zakonnego i jego odpowiedzialność w prowadzeniu wspólnoty, „Sympozjum” 2(35) (2018), s. 223-248.

Wroceński J., Współczesne wyzwania i oczekiwania wobec życia konsekrowanego, „Sympozjum” 1(32) (2017), s. 195-221.

Wytrwał T., Reguły zakonne, w: Encyklopedia katolicka. T. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 1331-1332.

Ziemann E., Wiara w życiu duchowym osoby konsekrowanej, „Sympozjum” 2(25) (2013), s. 139-151.