Powiernica Serca Jezusa z Paray-le-Monial

Postać św. Małgorzaty Marii Alacoque wpisuje się w spo­sób wyjątkowy w bogatą panoramę apostołów kultu i nabo­żeństwa do Najświętszego Serca Jezusa. Zakonnica z klasz­toru wizytek w Paray-le-Monial otrzymała misję przekazania orędzia o znaczeniu miłości Boga darowanej człowiekowi w Sercu Wcielonego Słowa, zwłaszcza w kontekście grzechu i konieczności wynagradzania za niego. Obecność jej relikwii w Polsce oraz ich peregrynacja w polskiej prowincji Sercanów skłania do krótkiego zaprezentowania tej świętej kobiety.

1.   Życie i objawienia

Małgorzata Maria Alacoque urodziła się 22 VII 1647 roku w Lautecour k. Charolais (dep. Saône-et-Loire) w rodzinie głę­boko religijnej. W wieku 5 lat złożyła prywatny ślub czysto­ści. Po śmierci' ojca w 1655 roku została oddana do klaszto­ru klarysek w Charolles, gdzie zachorowała na nieuleczalną chorobę i z tego powodu wróciła do rodziny. W roku 1661 w cudowny sposób odzyskała zdrowie za wstawiennictwem Maryi. Mimo zewnętrznych trudności pochodzących zwłasz­cza ze strony najbliższych rozwijała życie modlitwy, miłość do Chrystusa eucharystycznego, Ecce Homo i ukrzyżowanego. Zaangażowana w apostolat, uczyła katechizmu, opiekowała się ubogimi i chorymi. Idąc za głosem powołania, w 1671 roku wstąpiła do zakonu wizytek (Zakon Nawiedzenia Naj­świętszej Maryń Panny) w Paray-le-Monial, gdzie w 1672 zło­żyła śluby zakonne. W latach 1673-1689, w czasie modlitwy⁷ przed Najświętszym Sakramentem, Małgorzata Maria otrzyma­ła dar wizji i objawień związanych z tajemnicami Serca Jezusa. Do najważniejszych zalicza się 4 tak zwane wielkie objawie­nia. Miały one charakter społeczny i eklezjalny, określały natu­rę, cel oraz praktyki kultu Najświętszego Serca Jezusa. Pierw­sze objawienie odbyło się 27 grudnia 1673 roku. Zakonnica otoczona Boską obecnością została zaproszona przez Jezusa do zajęcia miejsca apostoła Jana w czasie Ostatniej Wieczerzy. Boskie Serce Jezusa płonęło wielką miłością ku niej i wszyst­kim ludziom. W tym czasie Zbawiciel objawił jej wspaniałość swojej miłości oraz niezgłębione tajemnice swego Najświętsze­go Serca. Podczas drugiego objawienia w piątek na początku 1674 roku Jezus ukazał Małgorzacie Marii swoje Serce na tro­nie z płomieni, jaśniejące bardziej niż słońce, o przejrzystości kryształu, z widoczną raną, otoczone cierniami i z krzyżem na szczycie. W tym widzeniu wskazał On przede wszystkim przedmiot kultu, jakim jest Jego miłość wyrażona w symbo­lu Serca. Trzecie objawienie miało miejsce w piątek w okta­wie Bożego Ciała, prawdopodobnie 2 lipca 1674 roku. Chry­stus otoczony był chwałą, miał 5 jaśniejących jak słońce ran, z których wydobywały się płomienie, zaś jego otwarta pierś podobna do rozpalonego pieca ukazywała kochające i pocią­gające ku sobie Serce. W czasie tej wizji Jezus skarżył się Mał­gorzacie Marii na oziębłość i niewdzięczność, jakiej doznaje od łudzi w zamian za okazywaną im miłość. Domagał się też zadośćuczynienia i wynagrodzenia, szczególnie przez częste przyjmowanie Komunii św., zwłaszcza w pierwsze piątki mie­siąca, oraz odprawianie Godziny świętej. Czwarte objawienie przypadało w czasie oktawy Bożego Ciała, między 13 a 20 czerwca 1675 roku. Dnia 16 czerwca Jezus żalił się zakonnicy, że jest raniony lekceważeniem wierzących, świętokradztwa­mi bezbożnych, a szczególnie osób konsekrowanych. Następ­nie wyraził pragnienie, aby w piątek po oktawie Bożego Ciała obchodzono w Kościele święto ku czci Jego Serca z Komu­nią św. wynagradzającą i uroczystym aktem wynagrodzenia przed wystawionym Najświętszym Sakramentem. Wykonawcą tej prośby miał być spowiednik Małgorzaty Marii, jezuita Klau­diusz de la Colombière.

Spośród 80 otrzymanych wizji i objawień Jezusa Małgo­rzata Maria opisała 30. Zasadniczo są one objaśnieniem i ko­mentarzem do 4 głównych, aczkolwiek przekazują też oso­bom poświęconym Bożemu Sercu liczne obietnice, z których na uwagę zasługuje zwłaszcza 12 nazywanych wielkimi. Zgod­nie z nimi, osoby te otrzymają laski potrzebne do realizacji za­dań wynikających z ich stanu, pokój w rodzinach, pocieszenie w strapieniach, opiekę Bożego Serca w życiu, a szczególnie w godzinie śmierci, błogosławieństwo w przedsięwzięciach. Ponadto Jezus obiecywał, że grzesznicy znajdą w Jego Sercu źródło i ocean miłosierdzia, dusze oziębłe staną się gorliwe, dusze gorliwe prędko dojdą do doskonałości, domy, w któ­rych jest czczony wizerunek Jego Serca, będą błogosławione, imiona osób szerzących nabożeństwo zostaną wpisane w Jego Serce, kapłani poruszą najbardziej zatwardziałe serca, osoby przystępujące przez 9 kolejnych miesięcy w pierwsze piąt­ki miesiąca do Komunii św. w intencji wynagrodzenia otrzy­mają łaskę pokuty i innych sakramentów, a jego Serce będzie dla nich pewną ucieczką w ostatniej godzinie życia. Ważny wymiar społeczny miało objawienie z 1689 roku. Jezus żądał w nim publicznej czci i wynagrodzenia również od ówczes­nych władców, wybierając imiennie króla Ludwika XIV, aby wprowadził królestwo Serca Jezusa w społeczno-polityczne struktury Francji i całego świata.

W latach 1684-1687 Małgorzata Maria pełniła w zakonie funkcję mistrzyni nowicjuszek i dwukrotnie asystentki przeło­żonej. W 1685 roku poświęciła się (z nowicjuszkami) Najświęt­szemu Sercu Jezusa, którego święto obchodzono w klasztorze od roku 1686, w piątek po oktawie Bożego Ciała, dając począ­tek kultowi publicznemu. Małgorzata Maria Alacoque zmarła 17 października 1690 roku w Paray-le-Monial, a jej ciało zło­żono w kościele Wizytek. Aktu beatyfikacji dokonał 18 września 1824 roku papież Pius IX, a kanonizacji 13 maja 1920 roku papież Benedykt XV. Jej wspomnienie liturgiczne jest obcho­dzone 17 października.

Małgorzata Maria napisała (przed 1685 rokiem) na polece­nie swojego spowiednika Ignacego Franciszka Rolina autobio­grafię La vie écrit par elle-même (Rzym 1726), wydaną przez J.F. de Gallifeta. Ponadto zostawiła 142 listy, zapiski ducho­we, akty wynagrodzenia, modlitwy, opublikowane pod tytu­łem Vie et oeuvres de la bienheureuse Marguerite Marie Alaco­que (t. I-III, Paris 1915-1918). Fragmenty jej pism ukazały się w języku polskim jako Pamiętnik duchowy świętej Małgorzaty Marii Alacoque (Kraków 1947, 1996).

2.   Kontekst historyczno-duchowy objawień oraz ich recepcja

Stopniowe wprowadzanie praktyk związanych z kultem Bożego Serca w duchu objawień dokonywało się głównie w klasztorach wizytek, jezuitów i pijarów. Celem pochodzące­go z wizji mistycznych przesiania Małgorzaty Marii było pro­pagowanie publicznego kultu i nabożeństwa do Najświętsze­go Serca Jezusa. Liczne określenia z objawień, między innymi: rana, płomień, rozpalony piec, słońce, napój, pokarm, stały się istotnymi składnikami typologii mistycznej, pozwalającej na zaliczenie tej świętej do grona mistyków przeżyciowych. Na uwagę zasługuje fakt, że wewnętrzne słowa, rozmowy z Chrystusem, bliskość krzyża i otwartej rany boku, spoczy­wanie na piersi Chrystusa, wnikanie w tajemnice Jego Serca, poznawanie przyszłości i stanu dusz w czyśćcu zainspirowa­ły ją do uczynienia z siebie całkowitego daru w ślubie żertwy i ofiarowania się za grzechy świata, zwłaszcza zaś osób kon­sekrowanych. O kształcie życia duchowo-mistycznego Małgo­rzaty⁷ Marii decydował również kontekst jej formacji religijnej i teologicznej, przebiegający w nurcie duchowości Franciszka Salezego, Teresy Wielkiej, Piotra de Bérulle’a oraz Ignacego Loyoli. Świadczy o tym jej życie oblacją wyrażającą się między innymi w milczeniu i modlitwie, wyjątkowej prostocie, całko­witym wyniszczeniu i przylgnięciu do Jezusa.

Objawienia Małgorzacie Marii oraz zlecona jej misja gło­szenia tajemnic Bożego Serca przypadały w okresie ekspansji jansenizmu i kwietyzmu. Według teologicznej oceny (dokona­nej w XVIII wieku) były przejawem samoudzielania się świa­tu i każdemu człowiekowi miłosiernej miłości Boga we Wcie­lonym Słowie. Zasadność tak rozumianego odczytania tego przesłania potwierdzają w wymiarze ogólnokościelnym wy­powiedzi papieży: Piusa IX w brewe beatyfikacyjnym Małgo­rzaty Marii (1864 r.), Leona XIII w encyklice Annum sacrum (1899 r.), Benedykta XV w brewe kanonizacyjnym Ecclesiae consuetudo (1920 r.), Piusa XI w encyklice Miserentissimus Redemptor (1927 r.), Piusa XII w encyklice Haurietis aquas (1950 r.), Pawła VI w liście apostolskim Investigahiles Divitias Christi (1965 r.), a także Jana Pawła II w licznych przemówie­niach, a zwłaszcza w czasie pielgrzymki do Paray-le-Monial w 1986 roku, w liście z okazji 300-lecia śmierci Małgorzaty Ma­rii (1990 r.) oraz w liście do bpa Lyonu z okazji 100. rocznicy poświęcenia świata Najświętszemu Sercu Jezusa (1999 r.).

3.    Ikonografia

Przedstawienia ikonograficzne Małgorzaty Marii Alacoque są ściśle związane z propagowanym przez nią kultem Ser­ca Jezusa i jej powołaniem zakonnym. Najczęściej jest ukazy­wana jako mniszka, w czarnym habicie wizytek, z różańcem u pasa, z charakterystycznym gestem skrzyżowanych dłoni na piersiach. Jej indywidualnym atrybutem jest Serce Jezusa, z krzyżem w promieniach, otoczone koroną cierniową. Nie­kiedy trzyma ona w dłoniach przebite serce. Znane są też jej wizerunki, zwłaszcza w sztuce baroku, w świeckiej, boga­to zdobionej sukni. Wśród ujęć scenicznych występuje scena objawienia się Chrystusa Małgorzacie Marii z symbolicznym wizerunkiem na piersiach, przedstawiana zazwyczaj we wnę­trzu kościoła, ponad stopniami ołtarza lub nad mensą. Znane są między innymi obrazy: Melchiora Paula von Deschwandena z 1864 roku w kaplicy cmentarnej w Solurze, Juliusa Heinischa z 1898 roku w kościele Michała Archanioła w Prudniku, Alberta Chmielowskiego z 1880 roku w klasztorze Alberty­nów w Krakowie i Józefa Buchbindera z końca XIX wieku w kościele Świętej Trójcy w Radzyniu Podlaskim. Inny rodzaj przedstawień stanowią kompozycje Wizja św. Małgorzaty Ma­rii Alacoque rozbudowane o postać Boga Ojca, Gołębicę Du­cha Świętego (obraz ołtarzowy z XVIII wieku w kościele Wi­zytek w Warszawie), a także scena Adoracja ukazująca Świętą w postawie klęczącej, zatopioną w modlitwie przed symbo­licznie ukazanym Sercem Jezusa (miedzioryt z XVIII wieku, BNWwa).